20

چاروق دوزی

چاروق دوزی هنری که رو به خاموشی است!
ویترین مغازه ای را تصور کنید که پر از کفش های رنگارنگ است، در این میان چند مدل کفش دستباف نظرتان را بیش از همه جلب می کند، نخهای ابریشمی که با ظرافت تمام از این طرف رویه ی چرمی به آن طرف بافته شده اند، دل تان را به دریا می زنید تا قیمت این کفش را بدانید اما فروشنده با تعجب نگاه تان می کند و می گوید: منظورتان چاروق است!
این همان لحظه ی است که بعد از غافلگیری توسط فروشنده یا باید از او تمام و کمال در مورد چاروق بپرسید یا اینکه خیلی سریع گشتی در اینترنت بزنید و با این هنر دست مردم زنجان آشنا شوید. قصد ما این است که در این مطلب به طور کامل هنر چاروق دوزی را به شما معرفی کنیم، پس با ما همراه باشید.

تعریف کلی در خصوص چاروق دوزی
چاروق کلمه ی ترکی است که نشان از ریشه این هنر در فرهنگ مردمان ترک دارد و به نوعی کفش چرمی گفته می شود که با دوختی خاص، مناسب استفاده روزمره بوده اما امروزه دچار تغییرات فراوانی شده است. چاروق که در گویش محلی به چارغ و در زبان فارسی پاتابه یا پالیک معروف است، هنر دوخت نوعی کفش بود که شکل و رنگ کفش های امروزی را نداشت. جنس اصلی این پاپوش ها از چرم بود و با نخ های ابریشمی تولید می شد که بیشتر روستائیان خودشان آن را تهیه می کردند.
قدمت هنر چاروق به چه زمانی بر میگردد؟
چاروق یکی از هنرهای اصیل شهر زنجان است، که از روزگاران کهن این صنعت در این شهر ریشه داشته اما از تاریخچه دوخت اولیه این نوع پاپوش اطالعات زیادی موجود نیست.
اساتید بزرگی در شهر زنجان سال هاست که به آموزش و دوخت چاروق مشغول هستند و طبق گفته های آنها شاید قدمت این کفش بیشتر از صد سال نباشد، هر چند که در این مدت هم این دوخت دچار تغییر تحولاتی شده است.
البته باستانشناسان اعتقاد دارند که قدمت این هنر نزدیک به ۲۰۰۰ سال است که ریشه در صنایع چرمی شهر زنجان دارد بر همین اساس احتمال دارد که قدمت این هنر به دوران ساسانی و صفوی مربوط باشد ، دورانی که این پاپوش رنگی توانسته جایگاه خود را در هنر و صنعت به دست آورد.
روستاییها اولین بار چاروق را از چرم خام تهیه می کردند، اما به مرور شکل دوخت این پاپوش تغییر یافت. روزگاری این پاپوش کفش روزمره در زندگی کشاورزان و چوپان ها بود اما امروزه بیشترین کاربرد آن روفرشی است.
جالب است بدانید که اولین بار چاروق دوزی از شهر سلطانیه آغاز شد و بعد از آن زنجان، بجنورد و قوچان از مهمترین مراکز تولید چاروق هستند.
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که بدانید چاروق به دلیل اینکه از چرم طبیعی تهیه می شود عرق پا را به خود جذب می کند برخالف خیلی از کفشهای امروزی که پالستیک جای چرم را گرفته است و جورابها عرق پا را…

وسایل مورد نیاز برای چاروق دوزی چیست؟
دو دسته وسایل برای کار چاروق احتیاج است، یکی وسایلی که هر کفاش به آن احتیاج دارد، مانند: گزن، چرمک، چکش، قالب، درفش، گاز انبر یا میخ کش، گاز چرم کش، شانه چوبی، قیچی، سنگ چاقو تیزکنی و قالب های چوبی در سایزهای مختلف. ابزار کار بعدی نیز به دو دسته تقسیم می شوند؛ یک وسایلی که در کف و پاشنه چاروق استفاده می شود؛ که شامل چرم، مقوا، فنر آهنی، چوب، پارچه مخمل و میخ است. دقت کنید که چرم مورد استفاده در چاروق بهتر است چرم گاو که توسط دباغی ها تهیه می شود، باشد.
دوم وسایلی که در رویه چار وق کاربرد دارد؛ که شامل نخ ابریشم، سیم گالبتون نخ قرقره معمولی، نوار زیگزال زری دار و نخ تابیده است.

همچنین اگر بخواهیم خیلی سریع و کوتاه چاروق دوزی را تشریح کنیم باید بگوییم که همان مراحل دوخت کفش است با این تفاوت که بعد از اتمام کار رویه آن توسط وسایلی که گفته شد با نقش های چون سه گل، بادامی، چهار گل و بوته دار تزئین می شود.
در زنجان ۱۲ نوع چاروق تهیه می شود که در سه نوع چرمی، توری، تمام پرده بند است. همچنین هر کدام از این سه نوع به شکل های پشت باز، پشت بسته برای تمام گروه سنی مردان و زنان تولید می شود.

حال و روز صنعت چاروق دوزی
همانطور که تا به حال متوجه شدید چاروق دوزی از دل شهر زنجان بیرون آمده است و فقط توانسته در دو شهر خراسان شمالی کارگاههایی را از آن خود کند. کارگاه هایی که بنا به گفته های صاحبانشان این روزها حال و روز خوبی ندارد.
صنعت کفش کشور چند سالی است که با ورود محصوالت متنوع خارجی حال و روز خوبی ندارد. خیلی از تولیدکنندگان از این وضعیت دلخوشی ندارند حال اینکه تولید کفش، هنر دست باشد. پایین آمدن کیفیت چرم، تولید بیکیفیت توسط تازه کاران این صنعت همه گی دست به دست هم داده اند تا این هنر به مرور طی یک تا دو دهه گذشته از رونق بیافتد .
جالب است بدانید که روزگاری نه چندان دور در سالهای ۶۲ -۶۱ در شهر زنجان روزی هزار جفت چاروق تولید می شود رقمی که امروزه جای خود را به کمتر از ۱۵۰ جفت داده که همین آمار کوچک حاکی از حال و روز بد این صنعت است.
مشکالت پیش روی تولیدکنندگان حرفه ی چاروق باعث شده است که روز به روز از حرفه ای های این بازار کمتر شوند و جای خود را به جوانهایی بدهند که به امید بازار کار وارد این صنعت شده اند که متاسفانه آن ها هم با مشکالت بازار دچار دلزدگی شدهاند.
با اینکه از اواخر سال ۸۹ این صنعت به عنوان مشاغل خانگی جزوء موارد بیمه قرار گرفت اما حمایت ناکافی دولت باعث شده است که روزبه روز عالقه مندان آن کمتر شوند.

دولت مردان و کمک به صنعت چاروق
صنعت چاروق دوزی با همه ی غریب ماندنش تا به امروز به کشورهای فرانسه، ژاپن، روس یه، ترکیه و مالز ی صادر و توانسته رضایت خاطر گردشگران را در سفر به زنجان به دست آورد. استقبال گردشگر از چاروق نشان از موفقیت این صنعت در بازار بین المللی دارد اما جای خالی حمایت مسئله ای است که بسیار به چشم می آید.
تبلیغات فراوان، حمایت از تولیدکننده، برگزاری نمایشگاههای بین المللی، برخورد با تولیدکنندگان اجناس تقلبی راهکارهایی است که می تواند از فراموشی این صنعت جلوگیری کند، صنعتی که به گفته تولیدکنندگان قدیمی بیشتر از دو، سه سال دوام نخواهد داشت.
چاروق دوزی هنری است که می تواند بازار جهانی را داشته باشد و حتی اگر نخواهیم به این بزرگی نگاه کنیم لااقل می تواند صنعت گردشگری را رونقی بدهد، رونقی که به طور یقین نیازمند همراهی و همدلی دولتمردان است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

منو اصلی