آشنایی با هنر چادر شب بافی
از جمله صنایع دستی و سنتی در کشور ایران که معمولا دارای پارچه‌ای رنگارنگ بوده و طرحی چهارخانه دارد چادر شب می‌گویند. چادر شب معمولا از جنس ابریشم و یا پنبه بوده و در مناطق شمالی و جنوبی ایران بافته می‌شود. در شهر گیلان از چادر شب به عنوانی نوعی کمرپیچ استفاده می‌شود و بافت آن هنوز هم در برخی از روستاهای استان خراسان شمالی همچون روستای اسفراین بیشتر از قسمت‌های شمالی کشور انجام می‌شود.
الیافی که در بافت چادر شب استفاده می‌شود معمولا از ابریشم و رنگ‌های شاد و سرزنده بوده و جلوه‌ای بسیار زیبا دارد. ابعاد چادر شب‌های بافته شده معمولا 2*2 بوده و بر روی آنها نقشهای هندسی و چهارخانه بافته می‌شود و رنگ زمینه اکثر این نوع چادرها قرمز است. در طول چند سالی که این چادر شب‌ها تهیه و تولید می‌شوند از انواع نخ‌های پنیه، پشم و ابریشم استفاده می‌شود که هر یک دارای کاربرد مختلف هستند.
در اصطلاح شمالی به چادر شب، لاون گفته می‌شود و این لاون‌ها توسط دستگاه‌های پارچه بافی بافته می‌شود. تولید دستگاه‌های پارچه بافی توسط نجارهای محلی انجام می‌شود که به آنها پچال می‌گویند. پیش‌تر اشاره شد که چادر شب در دو نوع ابریشمی و پشمی تولید می‌شوند. نوع ابریشمی این چادرها که به آنها دارایی می‌گویند مخصوص خانواده ثروتمند بوده و از نوع پشمی آن در خانه‌های بومی استفاده می‌شد. چادر شب‌ها معمولا از شش تخته با طرح‌های کاملا ذهنی و بدون هیچ نقشهای برای طرح استفاده می‌شد و درون آنها از رنگ‌های متنوعی استفاده می‌شد که توسط زنان بومی بافته می‌شد.
نحوه بافت چادر شب و کاربردهای آن
جهت شروع بافت چادر شب باید در ابتدا عمل چله کشی انجام شود. برای این کار باید به اندازه طول پارچه‌ای که قرار است بافته شود مقداری نخ را آماده کرد و طبق نقشه و طرحی که برای چادر در نظر گرفته شده باید چندین چوب را با فاصله در زمین فرو کرد. پس از این مرحله باید نخ چله را متناسب با رنگ‌های در نظر گرفته شده برای طرح انتخابی و به ترتیب در نظر داشته دور چوب‌ها پیچید تا اندازه عرض دلخواه برای پارچه ایجاد شود.
حال نخ چله به دور پس نورد پیچیده می‌شود و آن را از روی شانه به پیش نورد وصل می‌کنند و بعد با کمک دستکش، نورد را نگه داشته و نخ‌ها را به محکمی می‌کشند. در این مرحله تارها آماده بافت هستند بنابراین نخ پود را درون ماکو می‌گذراند و از بین تار عبور می‌دهند و پس از هر رج یک شانه بر روی آن می‌کوبند. طرح‌هایی که معمولا با این چادرها بافته می‌شود دارای طرح‌های مختلف همچون خشت بوته، گلیم بوته، قالی گلی و غیره ترسیم می‌شوند.
در خصوص کاربردهای چادر شب می‌توان علاه بر کمرپیچی که در ابتدا گفته شد در موارد دیگری همچون رخت خواب پیچ که رخت خواب را به وسیله آن می‌پیچیند اشاره کرد. موارد دیگر نیز زیرانداز، پرده، چادر، سفره، روتختی، ساک دستی، جانماز، بقچه و غیره هستند. در زمان گذشته بیشتر در جهاز دختران از این نوع پارچه استفاده می‌شد و می‌توانست به عنوان رو جهازی و موارد دیگر همچون رو تختی و جا نماز و غیره نیز مورد استفاده قرار گیرد.
شهرهای تولید کننده چادر شب در ایران
در ابتدای مطلب در خصوص مناطق شمالی و جنوبی کشور صحبت شد که این هنر زیبا در آنها انجام می‌شود. حال می‌خواهیم به معرفی برخی از این شهرها بپردازیم. در حالت کلی 4 شهر معروفی که در روستاهای آن عمل چادر شب بافی انجام می‌شود عبارتند از شهرهای یزد، گیلان، هرمزگان و خراسان شمالی.
شهر یزد: در زمان‌های گذشته بسیاری از بانوان و آقایان در شهرهای اردکان و سایر شهرهای واقع در استان یزد علاوه بر کار کشاورزی به تولید نوعی پارچه به نام چادر شب نیز مشغول بودند. در حال حاضر این هنر به مانند گذشته در این شهر رونق ندارد اما هنوز هم در بخشی از قسمت‌های این شهر انجام می‌شود.
شهر گیلان: بیشتر طرح‌های به کار رفته در طرح‌های چادر شب‌های این منطقه ساخته ذهن بافندگان بوده و در دو نوع پشمی و ابریشمی تهیه و تولید می‌شوند. نخ‌های قابل استفاده در این چادر شب‌ها از مغازه‌های کاموابافی خریداری می‌شود و اکثرا در خانه هر فرد بومی در این منطقه چادر شب بافته می‌شود.
شهر هرمزگان: چادر شب بافی در هرمزگان از جمله هنرهای سنتی و دستی است که از جمله لوازم اساسی در جهیزیه دختران این منطقه به حساب می‌آید. از آنجایی که بافت چادر شب در این خطه سابقه طولانی دارد برخی از کارشناسان این حوزه می‌گویند چون در قدیم از این پارچه به عنوان رو انداز استفاده می‌شده است به همین دلیل نام چادر شب بر روی آن قرار گرفته است. متاسفانه در حال حاضر این هنر در این خطه در حال رکود بوده و به مانند گذشته توجه‌ای به آن نمی‌شود.
شهر خراستان شمالی: در سال‌های گذشته و در حال حاضر نیز از چادر شب‌های بافته شده در روستاهای این شهر به عنوان یک کمرپیچ استفاده می‌شود که می‌تواند از نفوذ رطوبت به بدن جلوگیری کرده و بهترین زمان استفاده از آن در فصول سرد سال است.
ثبت جهانی چادر شب
نخستین اثر استان گیلان که به صورت جهانی در فهرست جهانی به ثبت رسیده است هنر چادر شب بافی است. در حال حاضر سه شهر و یک روستا از کشور ایران در فهرست جهانی در خصوص صنایع دستی به ثبت رسیده است و با ثبت این 4 مورد در حال حاضر تعداد شهرها و روستاهایی که در فهرست جهانی به ثبت رسیده‌اند از تعداد 10 به 14 رسیده است. در بین این لیست استان گیلان به عنوان روستای جهانی در زمینه چادر شب بافی در خصوص صنایع دستی به ثبت رسیده است.
روستای قاسم آباد واقع در گیلان توانسته است با به کار بردن اصالت و رنگ زیبا در چادر شب بافی‌ها علاوه بر مسافران ایرانی بسیاری از مسافران خارجی را نیز هیجان زده کرده و علاقه این افراد را بر انگیزد. در تیر ماه سال 1397 روستای قاسم آباد به عنوان روستای چادر شب بافی در جهان به ثبت رسید.
روستای قاسم آباد چابکسر به دلیل رواج چادر شب بافی در این منطقه و ویژگی بسیاری که جهت اشتغال بیش از 600 بانو از این روستا در رشته صنایع دستی انجام شده، به همین دلیل آن را با عنوان روستای ملی چادر شب بافی به ثبت جهانی رسانده‌اند که همین امر موجب شده است علاوه بر انگیزه بیشتر هنرمندان، افراد بسیاری در جهت فراگیری از این هنر برآمده و منجر به توسعه این هنر شوند.
