هنر منبت آباده چیست؛ چگونه ساخته می‌شود؟
منبت یکی از هنرها و صنایع دستی اصیل ایرانی است که بر روی زمینه‌ای، نقوشی به صورت برجسته کار می‌شود. از جمله مهم‌ترین شاخه‌های منبت کاری می‌توان منبت کاری چوب را نام برد که طریقه انجام آن بیشتر با کنده کاری‌هایی بر روی چوب اجرا می‌شود و زادگاه اصلی آن شهر آباده است. به گونه‌ای که منبت آباده دارای مشهورترین منبت کاری‌های کشور ایران است.
شهر آباده در سال 97 به عنوان شهر جهانی در حوزه منبت کاری به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شد. هنر اصیل منبت کاری از ریشه گیاه نبات گرفته شده است و در واقع هنر انجام کنده کاری بر روی چوب است که مورد توجه بسیاری از ایرانیان و خارجیان قرار گرفته است. قدیمی‌ترین اثری که از منبت کاری‌های اولیه موجود است متعلق به قرن سوم هجری قمری است. این اثر یک لنگه در از جنس چوب بوده که متعلق به مسجد جامع عتیق واقع در شهر شیراز است.
زیرسازی این لنگه در به صورت منبت کاری شده از چوب درخت تبریزی بوده و بر روی آن با کمک خلال‌هایی از چوب گردو، نقوش بسیار زیبا و پر ضلعی وجود دارد که توانسته به زیبایی هر چه بیشتر این اثر هنری اضافه کند و آن را به یکی از هنرهای تکرار نشدنی در حوزه منبت کاری تبدیل کند. همان‌طور که اشاره شد از جمله معروف‌ترین مناطقی که درون آن این هنر زیبا و جذاب اجرا می‌شود می‌توان به آباده یکی از شهرهای شمالی استان فارس اشاره کرد. به همین دلیل منبت آباده از جمله مهم‌ترین مراکز در خصوص هنر منبت کاری کشور است.
تاریخچه منبت کاری در ایران
هنر منبت کاری از جمله هنرهای اصیل ایرانی است که به صورت دست ساز انجام می‌شود و قدمت آن به حدود 1500 سال پیش می‌رسد که از آن زمان تا به حال در بسیاری از مناطق مختلف ایران رواج داشته است. اگر بخواهیم در خصوص خاستگاه منبت کاری ظریف صحبت کنیم می‌توان شهر زیبای آباده واقع در استان فارس را به عنوان زادگاه این هنر عنوان کرد، به همین دلیل منبت آباده دارای شهرت جهانی بسیاری است.
نزدیک به 90 سال پیش جهت متمرکز بر روی ساخت و کار بر روی هنرهای ملی و اصیل ایرانی، هنرستانی از صنایع دستی قدیمی در ایران واقع در تهران تاسیس شد. در آن زمان مرحوم احمد امامی که از جمله مشهورترین استادان در حوزه هنر منبت کاری در شهرستان آباده استان فارس بود به جهت تمرکز بر روی هنر منبت کاری و به دلیل تعلیم به هنرجویان به شهر تهران دعوت شد. ایشان با فرزند خود به تهران آمدند و در آن زمان کارگاه منبت کاری در پایتخت با تلاش‌های این استاد در تهران تاسیس شد.
ایشان تا سال 1319 تلاش‌های بسیاری را در جهت پرورش این هنر زیبا انجام دادند و هنرمندان بسیاری را در این زمینه پرورش دادند و آثار بسیار زیبا و نفیسی را از خود به جای گذاشتند. پس از فوت ایشان فرزندشان علی امامی ریاست این کارگاه را به عهده گرفت و به مانند پدر خویش در حوزه پرورش هنرجویان به فعالیت پرداخت.
تفاوت هنر منبت کاری و معرق کاری در چیست؟
هنر معرق کاری از چیدن و در کنار هم قرار گرفتن قطعات کوچک از سنگ، سفال و یا چوب تهیه می‌شود که به آن موزاییک و معرق گفته می‌شود. بنابراین می‌توان معرق کاری چوب را بدین صورت تعریف کرد که از کنار هم قرار گرفتن چوب‌های رنگی در کنار یکدیگر و پیدایش یک شکل خاص، معرق ایجاد می‌شود. در معرق کاری از چوب‌های خود رنگی همچون چوب گردو، نارنج، عناب، گلابی، راش و بسیاری از چوب‌های خود رنگ دیگر استفاده می‌شود.
با این حال منبت کاری نیز به کنده کاری‌های چوبی گفته می‌شود و از نظر اجرایی با معرق کاری تفاوت‌های بسیاری دارد به همین دلیل نمی‌توان هنر معرق کاری را بخشی از هنر منبت کاری عنوان کرد. در منبت کاری نوعی کنده کاری انجام می‌شود که به صورت غیر همگن بوده و جهت رسیدن به نقوش برجسته مورد نظر و مطابق با طرح در نظر گرفته اجرا می‌شود.
بنابراین در خصوص تفاوت این دو هنر می‌توان علاوه بر نحوه اجرای هر یک از آنها به مواردی همچون استفاده از ابزارهای مختلف به جهت طراحی و خلق آثار جدید نیز اشاره کرد. در معرق کاری یک نقاشی را بر روی چوب می‌کشند و سپس از ابزارهایی همچون قلمو، رنگ و تیغه اره استفاده می‌کنند اما در منبت کاری چوب را به صورت برجسته کنده کاری می‌کنند و آن را به طرح و نقش دلخواه تبدیل می‌کنند. در یک جمله می‌توان گفت معرق از برش‌های چوب و قرارگیری آنها در کنار یکدیگر ایجاد می‌شود در حالی که در هنر منبت کاری حجم دهی و حجم سازی به چوب انجام می‌شود.
معرفی مهم‌ترین ابزار منبت کاری
یکی از جمله هنرهایی که جهت آموزش آن نیاز به صرف هزینه بسیاری نخواهید داشت یادگیری هنر اصیل منبت آباده است که به این هنر منبت کاری گفته می‌شود. داشتن یک میز کار، چندین مغار و تهیه چوب مناسب از جمله اصلی‌ترین وسایل در جهت شروع آموزش منبت کاری است. پس از تهیه میزکار باید مغار تهیه کنید. با کمک این ابزار می‌توان چوب را به شکل‌های متفاوت تراشید.
مغارها دارای اشکال مختلفی هستند و جهت انجام کارهای متفاوتی طراحی شده‌اند. به عنوان مثال برای منبت کاری به مغارهای تخت، گلویی، نیم باز و شفره احتیاج پیدا خواهید کرد. چکش نیز یکی دیگر از ابزارهای لازم جهت منبت کاری است که می‌توان با کمک آن بر روی مغار ضربه زده و بر روی چوب کنده کاری‌های لازم را انجام داد. گیره و یا پیج دستی نیز می‌تواند در جهت نگه داشتن چوب بر روی میز کار مورد استفاده قرار گیرد. جهت شروع کار باید از دو گیره برای منبت کاری استفاده کنید. انتخاب اندازه گیره‌ها بسته به کاری که قرار است انجام شود دارد و این اندازه می‌تواند متناسب با قطعه‌ای که قرار است بر روی آن کار شود متفاوت از دیگری باشد. اگر قطعه کار شده کوچک است می‌توان از گیره‌هایی با اندازه 15 استفاده کرد و در صورتی که قطعه کار شده بزرگ است باید از اندازه بزرگ‌تر آن یعنی حدودا اندازه 40 استفاده کنید.
