آشنایی با هنر تراش و حکاکی روی سنگ
یکی از زیباترین هنرهای اصیل و بسیار قدیمی در ایران، هنر تراش و حکاکی روی سنگ است. این هنر زیبا علاوه بر روی سنگ بر روی سطوح دیگری همچون فلز، چوب، کاشی و سایر موارد دیگر نیز انجام میشود. هنر حکاکی را با کمک ابزارهایی به صورت برجسته سازی و فرورفتگی بر روی سطوح ایجاد میکنند که این ابزار میتواند وسایلی همچون انواع مغار و یا چاقو باشد.
به احتمال زیاد محصولات سنگی بسیاری را دیدهاید که به صورت کاملا زیبا بر روی آنها حکاکی شده است. این محصولات معمولا به زیبایی تزئین شده و در اختیار علاقهمندان قرار میگیرند. این هنر زیبا دارای کاربردهای مختلفی بوده و گاهی این نقوش و خطوط ایجاد شده بر روی سنگ تنها جنبه تزئینی وسیله مورد نظر را داشته و برخی مواقع نیز این حکاکی بر روی انواع کتیبههایی که از زمانهای گذشته با جا مانده است دیده میشود. در کنار این موارد از هنر حکاکی بر روی ظروف، زیور آلات و سایر وسایل که جنبه کاربردی دارند نیز استفاده میشود.
همانطور که میدانید این هنر قدمت بسیار بالایی داشته و در حال حاضر نیز آثارهای باستانی بسیاری به زبانهای باستانی مشاهده میشود که میتواند روایتگر داستانهای زمان گذشته و انسانهایی باشد که در زمانهای بسیار دور بر روی زمین زندگی میکردند. قبل از اختراع خط و در واقع زمان غارنشینی انسانها برای اینکه بتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و پیامی را به یکدیگر انتقال دهند بر روی سنگها اشکالی را ترسیم میکردند و در واقع اشکال مورد نظر را بر روی سنگ حک میکردند.
تاریخچه تراش و حکاکی بر روی سنگ
همانطور که اشاره شد هنر حکاکی روی سنگ از زمان غارنشینی و نوسنگی ایجاد شد به گونهای که هنوز هم آثار بسیاری از آن دوران به جا مانده است. انجام حکاکی و نقاشی بر روی صخرهها در نزد سرخپوستها اهمیت بسیاری داشته و در مکانهایی که مراسم و آیین مذهبی اجرا میکردند این نوع آثار نیز کشف شده است.
به مرور این هنر بیشتر مورد استفاده قرار گرفت و از ابزارهای بیشتری به جهت حک کردن بر روی سنگ استفاده کردند و به همین دلیل اشکال ایجاد شده به مرور قابل تشخیصتر از گذشته شد. در زمان گذشته بر روی انگشترها و مهرها که جنبه زینتی و کاربردی داشتند نیز نوشتههایی ایجاد شده اما هنوز با گذشت چندین سال معنای آنها کشف نشده است. قدیمیترین این مهرها متعلق به دوران آشوریان و به طور کلی مناطق بین النهرین بوده است.
یونانیها و رومیها نیز بر روی مهرهایی که از سنگهای قیمتی ایجاد شده نقوشی را ایجاد میکردند. در آن زمان مهرها نشان قدرت حاکمان محسوب میشد و در تایید دستورات آنها به کار برده میشد. سابقه این نوع مهرها در کشور ایران نیز به چندین هزار سال قبل میرسد. قبل از اینکه خط اختراع شود از مهر در کشور ایران به عنوان اولین ابزاری استفاده میشد که به برای تثبیت و شناخت اسناد از آن استفاده میکردند و میتوان گفت ایرانیها بیشترین سهم را در زمینه شناسایی هویت و به عبارتی شناسنامه فردی در جهان دارند.
در دوران تیموری و صفوی از مهرهایی از جنس یشم سبز و سفید استفاده میکردند. بیشتر مهرهایی که در زمان صفوی از آن استفاده میشد جنبه مذهبی و شیعه بودن افراد را نشان میداد که نام معصومین بر روی آنها حک میشد و تاکید بر روی امامت امام علی داشتند. هنوز هم با گذشت چندین هزار سال از آن زمان تا به حال بسیاری از آثار آن دوران کشف میشود که نشان از ظرافت کار انسانهای گذشته دارد.
مواد اولیه در تراش و حکاکی روی سنگ چیست؟
در جهت توضیح مواد اولیه قبل از آن که به انواع سنگ بپردازیم باید در خصوص ابزارهایی که میتوان با کمک آن سنگ را برای حکاکی برش داد ابزارهایی را معرفی کنیم. استفاده از کلنگ و تیشه در زمان قدیم به جهت برش سنگ استفاده میشد که البته در حال حاضر از دستگاهها و ماشینهای جایگزین برای این کار استفاده میکنند.
سنگهایی که دارای بافتی نرم هستند بهترین نوع سنگها به جهت انجام حکاکی بر روی سنگ هستند. یکی از جمله این سنگها، سنگ مرمر است که بسیار مناسب برای انجام حکاکی است. البته در کنار این سنگ از سنگهای دیگری همچون لاپیس یا لازور که بیشتر در اطراف شهر مشهد استخراج میشود نیز استفاده میشد.
پس از انتخاب نوع سنگ حال این انتخاب هنرمند و فرد حکاک است که با کمک قلم، سمباده و ابزارهای مختلف به صورت دستی و با به کارگیری ابتکار و مهارت خود بر روی سنگ طرح مورد نظر را حک کند. در حال حاضر از این نوع سنگها در انواع ظروف، وسایل زینتی، تزئینی و انواع قاب برای وسایل دیگر استفاده میشود و منجر به ایجاد جلوهای بسیار زیبا بر روی محصول میشود.
نحوه انجام هنر حکاکی روی سنگ
در ابتدا پیش از انجام هر کاری هنرمندی که کار حکاکی روی سنگ را انجام میدهد باید نوع سنگ انتخابی خود را به جهت ساخت وسیله و محصولی که میخواهد تولید کند، انتخاب کند. پس از این مرحله حال طرح بر روی سنگ انداخته میشود و سپس با کمک قلمهای مخصوص حکاکی، طرح مورد نظر را بر روی سنگ حک میکند.
قلمهای حکاکی به دلیل تنوع طرحهای انتخابی میتواند باریک و یا ضخیم باشد بنابراین انتخاب قلم مناسب کاملا به طرح انتخابی هنرمند حکاک بستگی دارد. به همین دلیل است که در حال حاضر هنرمندان از قلمهای دست ساز به جهت راحتی هرچه بیشتر کار خود استفاده میکنند که طرح انتخابی با دقت و ظرافت بیشتری ایجاد شود.
پس از این مرحله حال فرد هنرمند بعد از طراحی طرح انتخابی بر روی سنگ حال قسمتهای اضافی موجود بر روی سنگ را به کمک ابزارهایی همچون قلم و چکش برش میدهد. پس از برش، هنرمند حکاک از برجستهترین قسمت در طرح اصلی شروع به کار میکند و پس از آنکه طرح انتخابی را بر روی سنگ اجرا کرد حال به جهت زیبایی بیشتر کار از سمباده برای برطرف کردن تیزی و گوشههای اضافی کار استفاده میکند و سطح آن را به خوبی سمباده میکشد تا به صورت صیقلی درآید. پس از این مرحله نیز کار به صورت کاملا زیبا آماده شده است.
