هنر عبا بافی؛ هنر دست ساز اصیل ایران
یکی از صنایع دستی ایرانی که در ساخت آن از پشم گوسفند و شتر یا پارچه استفاده میشود عبا نام دارد. عبا بافی در ایران بیش از 500 سال قدمت داشته و در بسیاری از شهرهای ایران استفاده از آن رواج دارد. عبا در واقع روپوشی سبک و بسیار ساده بوده که در تمامی نقاط کشور ایران از آن استفاده میشود. عبا از دیرباز به عنوان روپوشی جهت استفاده علامه و افرادی که روحانی هستند قرار میگرفته است. همانطور که اشاره شد این لباس بسیار راحت و سبک بوده و به همین دلیل میتوان در تمامی فصول سال از آن استفاده کرد.
عبا در لغت به معنی بالاپوش و جامهای است که بر روی لباس پوشیده میشود. عبا جامهای بلند و گشاد است که به صورت جلو باز بوده و آستینهای تقریبا کوتاهی دارد که عمل پوشیدن آن به راحتی انجام میشود. در حال حاضر بسیاری از لباس و مانتوهای بانوان نیز به مانند عبا دوخته میشود اما عبا بافی بیشتر برای آقایان انجام میشود و در اصل مورد استفاده آقایان قرار میگیرد.
برخی از عباها دارای طولی معادل 6 متر بوده و وزنی حدود 5.2 کیلوگرم دارد و دلیل وزن آن نیز جنس و مرغوبیت مواد به کار رفته در آن است. بیشتر دستگاههایی که به وسیله آن عبا بافته میشود از جنس چوب و یا نی بوده و انجام کار کاملا به صورت دستباف انجام میشود. عباها بیشتر در دو نوع زمستانی و تابستانی عرضه میشوند و در واقع جهت استفاده برای فصول سرد و گرم تعریف شدهاند که در بخشهای بعد در خصوص آنها بیشتر توضیح خواهیم داد.
تاریخچه عبا و عبا بافی در ایران
خواستگاه اصلی عبا به شهرهای عربستان بر میگردد و از همانجا بود که وارد ایران شد. اگر بخواهیم در خصوص اولین عباها و عبا بافی در ایران توضیحاتی را ارائه دهیم باید اشاره کرد که این صنایع سنتی که به صورت دستی بافته میشوند بیش از 500 سال است که در بسیاری از بخشهای کشور ایران بافته میشود.
شهرهایی از جمله استان بوشهر، شهر نائین اصفهان، مشهد و بهبهان از جمله شهرهایی هستند که درون آنها عبابافی انجام میشود. به عنوان مثال در استان بوشهر که اولین استان در زمینه عبابافی در ایران شناخته میشود در بسیاری از شهرها و روستاهای آن عبابافی به عنوان شغل خانوادگی افراد محسوب میشود. البته در حال حاضر عبابافی بیشتر در روستاهای این استان انجام میشود که مواد اولیه آنها در بافت عباها استفاده از پشم شتر است.
در بافت عبا مهمترین مواد اولیه استفاده از پشم حیواناتی همچون گوسفند و شتر است، بیشتر عباهایی که در روستاهای استان بوشهر بافته میشود از پشم شتر دشتی که ذبه نام دارد تهیه میشود و به عنوان بهترین و مرغوبترین پشم حیوانی در کشور به حساب میآید.
عباهایی که در شهرهای دیگر همچون شهرستان نائین واقع در اصفهان بافته میشود دارای رنگ سرخ و یا خرمایی بوده که با استفاده از کرک و پشم حیوانات بافته میشود. عبابافی در این شهر حدود 50 سال است که رونق بسیاری گرفته و سالانه بیش از 5 هزار عبا در این شهرستان تهیه و تولید میشود.
معرفی انواع عبا در ایران
در ابتدای این مطلب گفته شد که عباها در دو نوع تابستانی و خنک یا زمستانی و گرم تهیه و تولید میشوند. حال میخواهیم در این بخش به توضیح در خصوص این دو نوع عبا و شهرهای بافنده آن اشاره کنیم.
عباهای تابستانی: عبای تابستانی که دارای جنسی خنک بوده و قابل استفاده در فصول گرم سال است بیشتر در شهرهایی همچون بهبهان، بوشهر و برخی از شهرهای اصفهان بافته میشود. این نوع عبا که بسیار سبک است با کمک نخ چنبه بافته میشود و اکثرا تار و پود آن به رنگ مشکی و یا قهوهای است.
عباهای زمستانی: عبایی که متناسب برای استفاده در فصول سرد سال تهیه میشود، عبای زمستانی نام دارد. این نوع عبا بیشتر در شهر نائین واقع در استان اصفهان بافته میشود و در بافت آن بیشتر از پشم شتر استفاده میشود که میتواند در هنگام استفاده گرما را به بدن انتقال دهد.
دستگاههای سازنده بافت عبا بدون هیچ گونه طرح و نقشی بوده و میتوان به سادگی عبابافی را با آن انجام داد. در گذشته این هنر دستی رونق بیشتری داشت و حدود 8 الی 10 نفر در کارگاههای بافندگی مشغول به فعالیت بودند و این در حالی است که در حال حاضر 1 الی 2 نفر در کارگاههای بافت عبا فعالیت دارند.
در هنگام بافت عبایی که از جنس پشم است باید پشم به خوبی خشک شده باشد و رو به آفتاب قرار گیرد زیرا پشمهایی که خیس باشند به هم میچسبند و ممکن است ظاهر عبایی که بافته میشود خراب شود به همین دلیل بهتر است پشمها به خوبی خشک شده باشند و سپس مورد استفاده قرار گیرند. همین دلیل باعث شده است تا عمل عبا بافی بیشتر در فصل تابستان انجام شود که رطوبت هوا پایین باشد.
مواد مورد استفاده در عبا بافی
اشاره شد که در بافت عبا از پشم حیواناتی همچون گوسفند یا شتر به عنوان ماده اصلی استفاده میشود. در چندین سال گذشته از پشم به عنوان تار در عبا استفاده میشد اما در حال حاضر برای چله کشی کردن عبا از نخ پنبه استفاده میشود که توسط کارخانههای ریسندگی تهیه و تولید میشود. در این صورت نه تنها عبا ضخامت یکسانی خواهد داشت بلکه چله کشی نیز راحتتر انجام میشود.
اینکه دقیقا از چه زمانی نخ پنبه جایگزین کرک و پشم در تار عباها شد مشخص نیست اما حدود 50 سال پیش هم از نخ چله برای بافت عباها به صورت امروزی استفاده میشد. در حال حاضر پشم گوسفند به دلیل پاکیزگی بیشتر، ارزانتر بودن و سرعت بالاتر در بافت به پشم شتر ارجحیت پیدا کرده اما لازم است بدانید که عباهای بافته شده از پشم شتر دارای مرغوبیت بیشتری هستند.
در بافت هر عبا حدودا از 3 کیلو پشم استفاده میشود و به دلیل ظرافت بالایی که بافت آن دارد، وقت بیشتری هم جهت تولید آن گرفته میشود. کارهایی همچون موچینی و پرداخت پشم نیز نیازمند صرف زمان بالایی است که تمامی این عوامل باعث میشود تا بافندگان دیگر به مانند گذشته از پشم شتر در بافت عبا استفاده نکنند.
