حصیربافی

حصیربافی چیست؛ بهترین حصیربافی ایران کجاست؟

در گذشته، پیش از آنکه ماشین ­آلات صنعتی و ابزارها پیچیده به کمک زندگی انسان بیایند، انسان‌­ها برای ادامه زندگی خود از ابزار و وسایلی استفاده می­‌کردند که یا کاملا ساخته دسته خودشان بود، یا آن را با ابزارهای بسیار ساده -که خودشان ساخته بودند- درست می­‌کردند. با گذشت زمان و ورود ابزار و وسایل برقی به زندگی انسان، این صنایع دستی، بیشتر به عنوان تزیین و دکور مورد استفاده قرار گرفتند.

صنایع دستی، بخش مهمی از فرهنگ یک کشور است و نحوه زندگی مردم در گذشته را برای ما روشن می ­کند. امروزه، صنایع دستی اهمیت زیادی برای ما دارد. تا جایی که دهم ژوئن، روز جهانی صنایع دستی نام گرفته است. ایران، از جمله کشورهایی است که بیشترین تعداد صنایع دستی را دارد. صنایع حصیربافی، یکی از این صنایع است. حصیربافی در ایران، امروزه بیشتر به عنوان تزئین خانه استفاده می­ شود.

هنر حصیربافی چیست؟

از به‌هم بافتن رشته­‌ها الیاف گیاهی، حصیر ایجاد می‌­شود. صنایع­ دستی حصیربافی، جزو قدیمی­‌ترین صنایع­‌دستی در دنیا است. آثار محدود پیدا شده در آفریقا و بین النهرین، نشان می‌­دهد در گذشته گیاهان باتلاقی را بهم می­‌بافتند و زیرانداز حصیری درست می­‌کردند. در حال حاضر ۱۶ کشور، این صنعت دستی را در کارنامه تاریخی خود دارند. ژاپن، کره و مکزیک، جزو کشورها معروف و مهم در صنعت حصیربافی هستند.

حصیربافی در ایران هم جایگاه ویژه­ای دارد. در واقع، یکی از صنایعی که پس از سال‌ها هنوز هم طرفداران بسیاری دارد و در اشکال و اندازه‌­ها مختلف مورد استفاده قرار می­‌گیرد، حصیربافی است. مواد اولیه حصیربافی، در شهرها و کشورهای مختلف متفاوت است. انتخاب چوب مناسب برای ساخت حصیر، متناسب با آب و هوای اقلیم­ها مختلف انجام می‌­شود. نحوه بافت حصیر هم بسته به اقلیم، متفاوت است. اما تمام حصیرها، از تار و پود ساخته شده است.

حصیربافی در کجای ایران انجام می‌­شود؟

حصیربافی، یکی از گسترده‌­ترین صنایع دستی در ایران است. تقریبا در تمام شهرها ایران که پا بگذارید، انواع حصیربافی را مشاهده می­‌کنید. اما استان­‌های سیستان و بلوچستان، کردستان، خوزستان، بوشهر، خراسان، هرمزگان، کرمان، یزد، فارس، مازندران، گیلان، آذربایجان شرقی و تهران، از جمله استان­‌های سرآمد در این صنعت هستند. اگر به شمال کشور سفر کرده باشید، حتما صنایع دستی حصیربافی گیلان و یا انواع مختلف حصیربافی مازندران را دیده­‌اید.

در مناطق شمالی کشور، حصیربافی بیشتر با دستگاه انجام و به عنوان زیرانداز استفاده می­شود.

در اصفهان حصیربافی به دو شکل کلی انجام می‌­شود. در مناطق بیابانی مانند بیابانک یا نایین، بیشتر از درخت نخل استفاده می­‌شود ولی در شهرهای دیگر مانند نجف آباد، ترکه‌­های نرم درختان یک یا دو ساله مورد استفاده قرار می‌­گیرد. سبدهایی که در این منطقه ساخته می‌­شود، “لوده” نام دارد.

در منطقه قصر شیرین، از شاخه­‌ها جوان درخت خرما استفاده می‌­شود و به آن “فَسیل” می­‌گویند.

شرایط اقلیمی خاص منطقه سیستان و بلوچستان، باعث شده صنعت حصیربافی در این استان بسیار مهم بشود. مواد اولیه حصیربافی در سیستان، بسیار ارزان است و همه جا یافت می­‌شود. حصیربافی را سیستان، با نام اصیل بافی می­‌شناسند. اصیل، نام یک ساقه نی است. یکی دیگر از چوب­‌ها مورد استفاده در این منطقه “تگرد” نام دارد.

حصیربافی چگونه انجام می‌­شود؟

به طور کلی، حصیربافی با نی به دو شکل انجام می‌­شود. حصیربافی دستی و حصیربافی با دستگاه. برای بافت دستی حصیر، از ابزارها ساده استفاده می‌­شود. داس، قیچی، چاقو و ابزارهای ساده سوراخ کاری مانند درفش و سوزن، ابزارهای مورد استفاده در حصیربافی دستی هستند. اصل کار حصیربافی دستی، به‌هم پیچیدن چوب‌­ها نازک شده، به شکل مشبک و مارپیچی است.

از حصیربافی با دستگاه، بیشتر در ساخت زیرانداز استفاده می‌­شود. دستگاه حصیربافی شباهت­‌هایی به دستگاه قالیبافی دارد، و تفاوت عمده آن نحوه قرارگیری است. دار قالی به صورت ایستاده ساخته می­‌شود، ولی دستگاه حصیربافی بر زمین بسته می­‌شود.

ابتدا چهار چوب را به صورت عمودی بر زمین فرو می‌­کنند تا یک مستطیل ایجاد بشود. سپس در عرض این مستطیل، چوب‌­هایی را قرار می‌­دهند و با چوب­‌ها اطراف مهارش می‌­کنند. حالا دار حصیربافی آماده کار است. چوب فوقانی دستگاه را “سرکار” و چوب پایینی که کار حصیربافی از آن شروع می‌­شود را “پتبند” می‌­گویند. البته، ابزارها دیگری هم در کنار این دستگاه بکار می‌­رود.

ابزارهای حصیربافی
  • “لوتو” وسیله‌­ای برای تابیدن نخ است.
  • “دوک” وسیله‌­ای برای ریسیدن نخ است.
  • “عاجله” وسیله‌­ای که با آن نخ‌­ها تابیده را به صورت دولا روی هم قرار می‌­دهند تا مجدد آنها را بریسند.
  • “پلار” تخته‌­ای چوبی با تعدادی سوراخ برای عبور دادن تارها
  • “کتل” چهارپایه برای نشستن بافنده

برای تزئین حصیر از موارد مختلفی استفاده می‌­شود. مثلا، نحوه خاص بافت یا استفاده از چوب­‌های رنگی؛ یکی دیگر از راه­‌های تزئین حصیر، رنگ کردن چوب است. مثلا از چوب سرخ رنگی به نام “بقم” استفاده می‌­کنند که در شرایط اسیدی به رنگ قرمز است و در شرایط قلیایی، به رنگ آبی درمی‌­آید.

گیاه مورد استفاده در حصیربافی، متناسب با اقلیم‌­ها مختلف انتخاب می‌­شود. در مناطق گرمسیر جنوبی، بیشتر از برگ درخت خرما، برگ نخل­‌های وحشی و ساقه نی­‌ها باتلاقی استفاده می­‌کنند. از جمله گیاهان مورد استفاده در مناطق جنوبی، کرتک (نوعی نی باتلاقی) و داز (چوب نوعی نخل وحشی) است.

در مناطق شمالی هم از انواع مختلفی چوب برای ساخت حصیر استفاده می‌­شود.

  • ساقه نی­‌ها مردابی
  • “سوف” که به عنوان پود در حصیر استفاده می‌­شود.
  • “کنف” که بیشتر به عنوان تار مورد استفاده است.
  • “لی” یا “گالی” که به صورت وحشی، اطراف مرداب­‌ها می‌­روید و در ساخت حصیرها غیر زیرانداز استفاده می‌­شود.

یکی از گزینه­‌های بسیار مناسب برای ساخت حصیر، چوب درخت بید است. این درخت به منطقه خاصی تعلق ندارد و با کمی خیساندن در آب، آماده استفاده می­‌شود.

بهترین حصیربافی برای کدام شهر است؟

حصیربافی در اغلب شهرها ایران انجام می‌­شود و به دلیل شرایط اقلیمی مختلف، مواد مورد استفاده برای ساخت و نحوه ساخت حصیر معمولا در تمام شهرها با هم متفاوت است. از این رو به هر شهری که بروید، می‌­توانید هنر حصیربافی ایران را به شکلی متفاوت ببینید. اما شهرهایی در ایران، در بین شهرها دیگر معروف­‌تر هستند.

در خوزستان، به دلیل داشتن نخل­‌های فراوان، حصیربافی رواج زیادی دارد. همچنین نزدیکی این استان به دریا و رودخانه، باعث شده نی­ها مردابی به راحتی در خوزستان پیدا بشود. زنان خوزستانی، حصیر را هم برای استفاده شخصی و هم برای فروش به عنوان سوغات استان خوزستان می‌­بافند.

مهم­ترین نوع حصیربافی در خوزستان، کپوبافی نام دارد. برای ساخت کپو برگ درخت خرما را دور نی می­پیچند و با کاموا تزئین می­‌کنند. کپوبافی مهم­ترین سوغات دزفول است.

به دلیل داشتن نیزارهای زیاد، شهرها شمالی ایران، به خصوص گیلان، در دسته شهرها مهم در صنعت حصیربافی قرار دارند. اگر به گیلان سفر کرده باشید، انواع حصیربافی را به شکل­‌ها و رنگ‌­های مختلف می­‌بینید. حصیربافی، یکی از سوغات مهم گیلان و مازندران نیز به حساب می‌­آید.

حصیربافی سیستان و بلوچستان نیز در تمام ایران بسیار معروف است. دلیل استفاده زیاد از حصیر در این مناطق، ارزان و زیاد بودن مواد اولیه ساخت حصیر است. همچنین به دلیل آب و هوای بیابانی سیستان، حصیربافی برای استفاده در زندگی مردمان این منطقه، گزینه بسیار مناسبی است.

حصیربافی در کجاها استفاده می‌­شود؟

با توجه به انواع چوب‌­هایی که در صنایع حصیربافی استفاده می­‌شود، و همچنین مدل‌­های مختلف بافتن حصیر، این صنعت می‌­تواند در مناطق مختلف، نام­‌های متفاوتی داشته باشد. بامبوبافی، مرواربافی، ترکه‌­بافی، چم‌­بافی، چیغ­‌بافی و اصیل‌­بافی، از جمله انواع مختلف حصیربافی هستند که می‌­توانید در مناطق مختلف ایران پیدا کنید.

البته این نام گذاری به موارد استفاده از حصیر ربطی ندارد و با هرکدام از این حصیرها می­توان وسایل مختلفی ساخت. صنعت حصیربافی در ایران بسیار گسترده است و فقط به ابزارها تزئینی منتهی نمی­‌شود. از حصیربافی در ساخت کیف، سبد نان، زنبیل خرید، سبد میوه، زیرانداز، کلاهک آباژور، کلاه و انواع ظروف استفاده می‌­شود.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

منو اصلی