میناکاری چیست؛ درکجا یافت میشود؟
هنر میناکاری از جمله هنرهای ظریفه ایرانی و حاصل از تلفیق عنصر خاک با آتش است. آثار میناکاری موجود در موزههای بزرگی همچون لوور، ویکتوریا، گلاسکو و غیره به دورههای هخامنشی، سلجوقیان، صفویه و قاجاریه باز میگردند.
هنر میناکاری در طول تاریخ ایران مثل سایر صنایع دستی، تحولات چشمگیری پیدا کرده است. این تحولات مدیون خلاقیت و مهارت استادکاران ماهر ایرانی است. امروزه با پیشرفت ماشین آلات صنعتی، تا حد زیادی اجرای این هنر با سهولت بیشتری انجام میشود.
هنر میناکاری چیست؟
مینا کاری یا مینا سازی به عنوان یکی از صنایع دستی زیبای ایرانی، ریشه در تاریخ و فرهنگ ایرانی دارد. برخی منابع، تاریخچه صنایع دستی میناکاری را به ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد نسبت دادهاند. در طول فرایند مینا کاری از رنگهای مینا بر روی سطوح مختلفی مثل فلز، شیشه، سفال، سرامیک و کاشی استفاده میشود.
در میناکاری عناصر طبیعی و شیمیایی با پودر سنگهای قیمتی مثل طلا، مس، قلع، آهن و غیره ترکیب شده و باعث تولید رنگ مینا میشوند. هر سطحی که مایل به مینا کاری روی آن هستیم در ابتدا لعاب کاری شده و بعد به قول میناکاران، از رنگ آمیزی هفت رنگ روی سطح استفاده میشود که همان مرحله تزیین کاری میناسازی است. در این مقاله به انواع میناکاری روی سطوح مختلف اشاره خواهیم کرد.
انواع میناکاری را بهتر بشناسیم
از گذشته تا به امروز، میناکاری روی انواع فلزات از جمله مس، طلا، نقره، ورشو، آهن و برنج متداول است. اگرچه میناکاری روی سطوحی مثل کاشی، سرامیک، سفال و شیشه هم انجام میشود؛ ولی ماده اصلی میناکاری دست ساز، فلزات هستند و پرکاربردترین فلز در این حوزه، مس است.
امروزه با توجه به علاقمندی بانوان به جواهرات مختلف، میناکاری روی طلا و نقره هم طرفداران خاص خودش را پیدا کرده است. ظروف مورد استفاده در این زمینه هم شامل بشقاب، قندان، گلدان، جاشمعی، قوری، سینی، سماور و غیره هستند.
هنر مینا کاری روی شیشه
اگر با کمک رنگهای مینا به تزیین ظروف و سطوح مختلف شیشهای بپردازیم؛ از هنر میناکاری روی شیشه استفاده کردهایم. در گذشته از این هنر برای تزیین شیشههای اماکن مذهبی و خانهها استفاده میشد. پودرهای شیشهای برای میناکاری را در گذشته با روغن ترکیب میکردند ولی امروزه رنگهای شیمیایی برای رنگ کردن شیشهها به کار میروند.
حالا با پیشرفت فناوری اطلاعات، فیلمها و کلیپهای آموزشی مختلف در حوزه میناکاری روی شیشه، چوب، سفال و انواع فلزات، تنها با یک کلیک در اختیارتان قرار دارند.
برای میناکاری میتوانید از نقوش مختلف، سنتی یا مدرن به سلیقه خودتان استفاده کنید؛ ولی طرحهای سنتی مثل ترنج و اسلیمی از قیمت بالاتری در بازارکار این هنر برخوردار هستند.
هنر میناکاری روی سفال
هنر میناکاری روی سفال و سرامیک به آجرهای مینایی دوران هخامنشی باز میگردد. از دو روش برای تزیین آجرهای پیدا شده در آپادانا شوش استفاده میشد. آجرهای صاف که با رنگ، نقاشی شده بودند و آجرهای برجسته که لعابدار و سلیکونی بودند. این آجرها سه مرحله در کوره پخته میشدند. پس از لعابدار کردن اولیه سفال میتوان روی آن میناکاری انجام داد.
البته هنر مینا کاری سفال و سرامیک از جمله ابتکارات و صنایع دستی خاص مردم ایران است.
امروزه میناسازی روی سفال و بدون کوره در میان بانوان و مراکز آموزشی محبوبیت پیدا کرده است. در این روش پس از آماده کردن سطح سفال خام با کمک سمباده و چسب چوب، از انواع رنگهای گواش، اکرلیک، رنگ روغن و غیره برای پیاده کرده نقش و نگار دلخواه استفاده میشود.
بعد از خشک شدن نقش روی سفال از اسپری پلی استر برای تثبیت و براق شدن رنگها استفاده میکنند.
میناکاری روی مس
میناکاری روی مس، سه سبک اصلی دارد. سبک اول به صورت کنده کاری روی مس است. پس از اینکه نقش مدنظر روی فلزات کنده کاری شد، شکافها با خمیر مینا پر شده و در کوره میپزد. رنگ مینا در این روش ابتدا ذوب شده و بعد به صورت شیشه در میآید. در روش میناکاری حجرهای روی مس، ابتدا سیمهای ظریفی روی مس لحیم شده و سطح آنرا حجره بندی میکنند. بعد حجرهها را با خمیر مینا یا رنگ مینا پر میکنند. در نهایت هم کار برای تثبیت رنگ به داخل کوره میرود.
روش سوم میناکاری به صورت نقاشی مینا است. یعنی طرح مدنظر روی سطح فلزی نقاشی میشود. البته این روش روی سطوح سفالی، چینی و سرامیکی لعاب دار هم متداول است.
نقاشی با رنگهای مینا دو شیوه دارد. در روش اول میتوان رنگها را به صورت گرد نرمی درآورد و بعد با کمی آب و گلیسیرین مخلوط کرد. بعد آنها را با کمک صفحه شیشهای یا سنگی با کاردک مخصوص، حل میکنند. سپس میتوان نقش دلخواه را با این رنگها کشید.
در روش دیگر، رنگهای مینا را با عصاره جوهر کاج یا جوهر اسطوخودوس ترکیب میکنند و به شیوه نقاشی رنگ و روغن، طراحی میکنند. در هر دو روش مذکور، قبل از اینکه فلز درون کوره برود باید آنرا با ملایمت روی چراغ الکلی گرم کرد تا جوهرهای به کار رفته، تبخیر شوند. در غیر این صورت ظاهر کار، جوش دار میشود.
هنر میناکاری در کدام شهرها یافت میشود؟
هنر میناکاری روی ظروف در اصل هنر هنرمندان شهر اصفهان است. میناکاری اصفهان در بازارهای داخلی و خارجی طرفداران خاص خودش را دارد.
خواستگاه میناکاری روی جواهرات هم شهر اهواز است. امروزه با گسترش آموزشها در این حوزه، انواع میناکاری در شهرهای شیراز، همدان، زنجان، گیلان ، قم و تهران هم رایج است. میناکاری سفال در لالجین هم از کیفیت مثال زدنی برخوردار است.
نگهداری از انواع میناکاری
- باید در نگهداری هنر مینا کاری دقت کرد. برای پاک کردن غبار از سطوح میناکاری شده میتوانید از یک اسفنج نرم و آب ولرم استفاده نمایید. تا حد امکان از شویندهها و اسپریهای پاک کننده، اجتناب کنید.
- ظروف میناکاری سفال و سرامیک در مقایسه با فلزی مراقبت بیشتری نیاز دارند؛ چون احتمال شکستن سفال و سرامیک وجود دارد.
- ضربه خوردن ظروف مینا میتواند باعث ترک برداشتن و لب پر شدن آن شود. پس ظروف میناکاری را در حین جابجایی به خوبی داخل فوم یا نایلون حبابدار بپیچید.
- اگر ظروف میناکاری شما ضربه خورد به سرعت آنرا مرمت کنید تا این ترک خوردگی به سایر نقاط ظرف نرسد.
- مواد اسیدی مثل سرکه یا آبلیمو به مینا صدمه میزنند پس این مواد را داخل ظروف میناکاری شده نریزید.
- ظروف میناکاری را در معرض حرارت مستقیم قرار ندهید چون باعث سوختن رنگهای مینا میشود.
- همواره با ظروف میناکاری به عنوان ظروف لوکس و دکوری برخورد کرده و آنها را با ظروف دم دستی و مصرفی اشتباه نگیرید.
