صنایع دستی یزد، جلوه‌گاه هنر بی‌نظیر ایرانی
یکی از شهرهای اصیل و پرآوازه در صنعت گردشگری ایران شهر یزد است، شاید بتوان گفت صنایع دستی یزد در این شهرت جهانی همواره نقش اساسی داشته است، ترمه دوزی، سفالگری، قالیبافی و زیلوبافی از جمله هنرهایی است که در این زمینه میتوان به آن‌ها اشاره کرد. در این مقاله قصد داریم به صورت اختصاصی به هرکدام از این صنایع اشاره داشته باشیم.
هنر ترمه دوزی یزد
در حالت کلی، ترمه به پارچه‌ای گران‌بها اطلاق می‌شود که به‌وسیله الیاف طبیعی و با ظرافت و دقت خاصی بافته می‌شود، این هنر یکی از میراث‌های ماندگار ایران است که در شهر یزد اهمیت ویژه‌ای برای آن قائل هستند، قدمت این هنر به دوره صفوی باز می‌گردد، اگرچه شهرهای زیادی در ایران هنر ترمه‌دوزی را ارائه می‌دهند اما ترمه یزد از اصالت و شهرت بیشتری برخوردار است به‌طوری که در مراسم‌هایی نظیر ارسال هدیه برای نوعروسان و یا در جهیزیه آنان قطعه‌ای از هنر ترمه‌دوزی حتما وجود دارد.
در زمان‌های قدیم حرفه اکثر اهالی یزد بافندگی بوده است، بنابراین در خانه هر یزدی اصیل تکه‌ای از پارچه‌های ترمه دیده می‌شود. متریال اصلی به‌کار رفته در ترمه‌دوزی پارچه ابریشمی است اگرچه این روزها استفاده از پلی استر و پلاستیک نیز در این هنر به امری عادی تبدیل شده است که البته باید بگوییم در صورت استفاده ازاین مواد دیگر ترمه آن ظرافت و اصالت را نخواهد داشت و اصطلاحا “ترمه تقلبی” خواهد بود.
طرح‌های پرطرفدار و پر استفاده در بافت ترمه شامل بته و جقه، طرح شاه‌عباسی و شاخ گوزنی می‌باشد، گفتنی است این ترمه‌ها با کاربری‌های متفاوتی از جمله شال‌بندی، شال چارقدی، شال راه راه، شال اتابكی، شال محرمات، شال رضای، شال كشمیری و شال یزدی بافته می شوند.
هنر سفالگری یزد
سفالگری یکی دیگر از هنرهایی است که قدمت بسیاری در ایران و شهرهای مختلف آن دارد، یکی از صنایع دستساز یزد، محصولات سفالگری ساخته دست هنرمندان این شهر است. سفالگری در شهر یزد قدمتی چندهزار ساله دارد و باید گفت شهر یزد یکی از موفق‌ترین شهرهای کشور در عرضه محصولات سفالی است.
میبد، مرکز صنایع سفالگری در استان یزد است، با ورود به این شهر فروشگاه‌ها و مغازه‌های بسیاری به عرضه این هنر بی بدیل هنرمندان یزدی پرداخته اند، عمده نقوش به کار رفته در صنایع سفال شهر یزد شامل تاج، کوهک، چادر شبی، کله قوچی، بازو بندی، قندی، لوزی، زلف عروس، پیچ دو قلمه، سوزنی، طاق نصرت، چیت، کوه دار و اسب سوار است.
یکی از پرکاربردترین نقوش در سفالگری شهر یزد نقش خورشید است که با توجه به موقعیت کویری این شهر از دیرباز مورد توجه بوده است و به صورت زنی زیبا روی سفال‌های این منطقه خودنمایی می‌کند.
طرح بعدی که شهرت خاصی دارد طرح مرغک است که در واقع نماد نوعی پرنده بومی در منطقه یزد است و نزد شهروندان یزدی بسیار محبوب می‌باشد. طرح ماهی نیز یکی از نقوش محبوب یزدی‌ها است که به نظر میرسد فلسفه آن به دوره‌های کم‌آبی و خشکسالی در این منطقه بازمی‌گردد. امروزه ظروف سفالی به‌عنوان ظروف طبیعی بدون افزودنی‌های شیمیایی در ساخت و ساز بسیار پرطرفدار هستند، از طرفی ظروف سفالی یکی از بهترین انتخابها برای تکمیل دکوراسیون سبک سنتی و حتی مدرن امروزی است و به‌همین دلیل طرفداران بی‌شماری دارد.
هنر قالیبافی در یزد
قالیبافی از جمله هنرهایی است که در اکثر شهرهای کویری کشورمان رونق بسیاری دارد، شهر یزد نیز از این قائده مستثنی نیست و باید گفت قالی‌های اردکان یکی از معروف‌ترین سوغات استان یزد است. باید گفت این صنایع دستی شهر یزد تاثیرگرفته از هنر قالی بافی کرمان و کاشان است و میتوان رد پای اصالت این دو حوزه را در قالیبافی یزد مشاهده کرد. مهم‌ترین نقش‌های به‌کار رفته در قالی‌های یزدی شامل: هراتی، سردار جنگی، احمد محمد آبادی، تال و خونچه و امیر جنگی است.
صنعت قالیبافی نیز در یزد یکی از صنایع دستی با قدمت بسیار است، به طوری که در سفرنامه‌های قدیمی و معتبر نیز به این مسئله اشاره شده است، استفاده از پنبه و پشم در صنعت قالیبافی یزد مرسوم است که این نکته نشان از سازگاری این هنر با منطقه کویری است.
هنر زیلوبافی شهر یزد
زیلوبافی یکی دیگر از هنرهای مورد توجه اهالی یزد است. زیلو یک نمونه از زیراندازهای سنتی است که در این منطقه به آن توجه ویژه‌ای شده است، زیلوبافی یکی از صنایع دست ساز یزد است که گفته می‌شود که محلی به نام بشنيغان در شهر میبد خواستگاه این هنر بوده است.
مهم‌ترین عنصر برای تهیه نخ زیلوبافی پنبه است و از رنگ‌های کویری نظیر حنا و روناس برای رنگ‌دهی به نخ‌ها استفاده می‌شود. این رنگ‌ها در کنار عدم ایجاد حساسیت برای مصرف‌کننده به دلیل گیاهی بودن، دارای دوام در مقابل شستشو نیز می‌باشند.
زیلوبافی نسبت به قالیبافی در زمان‌های قدیم از ارزش و گسترش بیشتری برخوردار بوده است شاید دلیل اصلی آن ساده بودن و ارزان‌تر بودن زیلو نسبت به قالی است. از طرفی شستشوی زیلو نیز به‌مراتب ساده‌تر از قالی خواهد بود، نباید از نظر دور داشت که استفاده از پنبه به جای پشم باعث می شده که زیلوها در مناطق کویری سازگاری بیشتری با محیط داشته باشند. هنر زیلوبافی در میبد به قدری از قدمت و تاریخچه غنی برخوردار است که حتی صحبت‌هایی برای ثبت جهانی آن به‌گوش میرسد.
هنر سرامیک در یزد
یکی دیگر از صنایع دستی یزد هنر سرامیک سازی است. باید بدانید که این هنر اصیل دارای قدمتی بیش از ۱۰۰۰ سال در یزد است، کارگاه‌های تولید سرامیک در میبد به قدری جذاب هستند که در تورهای گردشگری زمانی برای بازدید از این کارگاه‌ها قرار داده می‌شود، استفاده از ظروف سرامیکی ساخت میهن، هنگام پذیرایی و میهمانی لذتی وافر دارد، هنر سرامیک نیز در شهر یزد قدمتی طولانی داراست، شاید به‌همین دلیل باشد که فروش ظروف سرامیکی به‌عنوان سوغات در شهر یزد از رونق خوبی برخوردار است.
وجود کارگاه‌های سرامیک‌سازی در میبد نه تنها باعث اشتغال جوانان در این بخش شده است بلکه یکی از جاذبه‌های گردشگری میبد نیز محسوب می‌شود و همه ساله کلاس‌های آموزشی ساخت ظروف سرامیکی و لعابی نیز در این منطقه برگزار می‌شود.
